Hemşirelikte Kanıta Dayalı Uygulamalar

Günümüzde, teknoloji ve iletişim alanında yaşanan hızlı değişimler, bilgiye erişim hızını arttırmış, bu durum beraberinde bilimsel alanda yaşanan hızlı değişimleri ortaya çıkarmıştır. Özellikle 1960’lı yıllardan sonra sağlık bakım maliyetlerinde görülen artış, geleneksel bakım yaklaşımları, uzman/güçlendirilmiş hasta profilinde artış vb. nedenler sağlıkta uygulama yaklaşımlarında köklü değişimlere neden olmuştur. Bu değişimlere paralel olarak mesleklerin kanıta dayalı uygulamalara yer vermeleri zorunlu hale gelmiştir.

Hemşirelik mesleğinde yönetmelikte değişiklik yapılması ile (2011) hemşirelik bakımının kanıta dayalı olarak planlanması ve yürütülmesine yer verilmiştir. Araştırma sonuçlarının hemşirelik uygulamalarında kullanılması, bakım kalitesinin yükseltilmesinde ve hemşirelik mesleğinin gelişmesinde önemli bir etken olduğu vurgulanmıştır.

Uygulamaların araştırma sonuçlarına dayandırılabilmesi için, hemşirelerin araştırma sonuçlarını kullanımlarını kolaylaştırabilecek araştırma kullanım modellerinden yararlanılması önerilmektedir. Hemşirelik alanında 25’ten fazla araştırma kullanım modeli yayınlanmıştır. Ancak, tüm hemşireler için ve her alanda işe yarayan tek bir araştırma kullanım modeli yoktur. Yapılan çalışmalarda sıklıkla kullanılan modeller ise “Stetler Modeli, Iowa Modeli, Ottawa Modeli ve PARIHS Modeli” dir.

• Hemşire araştırmacıların, bu modelleri kullanarak örnek çalışmalar yapması ve bu sayede modellerin kullanımının yaygınlığının sağlanması,
• Sağlık bakım kurumlarında, hemşirelik alanında yapılan yeni araştırmaların, bu araştırmaların getirdiği yeniliklerin, kanıta dayalı uygulamaların ve rehberlerinin takip edilebileceği birimlerin kurulması,
• Kurumların desteği ile bu modellere dayalı hizmet içi araştırma eğitimi ve kurslarının düzenlenerek, çalışılan birime özgü araştırma sunumu saatlerinin planlanması,
• Hemşire araştırmacılar ve uygulayıcı hemşireler işbirliği ile araştırma kullanım modelleri kullanılarak çalışmalar yapılması ve bu çalışmalar sonucunda alana özgü uygulama rehberlerinin geliştirilmesi önerilebilir.

Şekil 1. Kanıta Dayalı Uygulamanın (KDU) Üç Bileşeni

Kaynak: Courtney, M., & McCutcheon, H. (2010). Using evidence to guide nursing practice (2nd ed., p.4) Australia: Churchill Livingston

Kanıta Dayalı Hemşirelik

Kanıta dayalı uygulamalarda hemşireler sürekli olarak “Kanıt değeri yüksek en iyi hemşirelik girişimi hangisidir? Ya da “En iyi bakımı/uygulamayı nasıl yapabilirim?” gibi sorulara yanıt aramalıdır.

Hemşirelikte kanıta dayalı uygulama örneklerine sıklıkla Kanada, Amerika ve Avustralya gibi ülkelerde ve İngilizce literatürlerde rastlanmaktadır. Ülkemizde 2003 ve 2004 yıllarında yazılan derlemelerde, kanıta dayalı hemşirelik ile ilgili temel kavramlara yer verilmiş, hemşireliğin kanıta dayalı uygulamaları nasıl başaracağı ve hemşirelerin otonomilerini arttırma ve meslekleşme arayışlarında kanıta dayalı uygulamaların önemi irdelenmiştir. 2004 yılına ait diğer bir çalışmada kanıta dayalı hemşirelik uygulamaları doğum eylemi sürecinde tanımlanmış ve değerlendirilmiştir.

Kanıt Düzeyleri

Çeşitli otoriteler tarafından hemşirelikte kanıt düzeyini değerlendiren sınıflamalar yapılmıştır. Fineout-Overholt ve arkadaşlarına (2010) göre ise, sistematik değerlendirme/inceleme çalışmaları (iyi tasarlanmış randomize kontrollü çalışmaların değerlendirildiği çalışmalar) en güçlü kanıtları oluşturmaktadır (Tablo 1).

Kaynak: Fineout-Overholt, E., Melnyk, B.M., Stillwell, S.B., & Williamson, K.M. (2010). Evidence-based practice. Step by step. Critical appraisal of the evidence: Part I. American Journal of Nursing, 110 (7), 47-52.

Kanıta Dayalı Uygulama Süreci

Adım 1:

Klinik bir problem için soru oluşturmak:

PICO yöntemi ile soruları dört bölüme ayırarak yanıtlama sağlanır.

P Population / patient (hasta): Uygun hedef grup/ hasta kimdir?

I Intervention / indicator (girişim / gösterge): İlgilenilen konuya ilişkin yaklaşım stratejileri nelerdir?

C Comparison (karşılaştırma): İlgilenilen konu ile ilişkili alternatif yaklaşım stratejileri nelerdir?

O Outcome (sonuç): Ortaya çıkabilecek durum ya da sonuç nedir?

Örnek; “Yetişkinlerde depresif belirtileri azaltmak için bilişsel-davranışsal terapiler mi, yoga mı, daha etkilidir?” olarak oluşturulabilir.

Bu soru cümlesi, PICO yaklaşımına göre değerlendirildiğinde, “yetişkinlerde” kelimesi hedef grup-popülasyonu; “bilişsel-davranışsal terapi” kelimeleri girişimi/müdahaleyi; “yoga” kelimesi karşılaştırmayı; “depresif belirtiler” kelimeli ise sonuç bileşenini tanımlamaktadır.

Adım 2:

Oluşturulan soruya yanıt olabilecek en iyi kanıta ulaşmak: Bu adımda PICO formatına göre hazırlanan klinik soruya yanıt oluşturabilecek en iyi kanıtları bulmak amaçlanmaktadır. Hemşirelik mesleğinde sıklıkla Cochrane veri tabanından yararlanılır. Meta analizi çalışmaları, sistematik değerlendirme/ incelemeler, kanıta dayalı uygulama rehberleri, kanıta dayalı hemşirelik merkezleri ve çeşitli yayınlar kanıta dayalı uygulama kaynakları olabilir.

Adım 3:

Elde edilen kanıtın geçerliliğini, etki gücünü ve uygulanabilirliğini eleştirel olarak değerlendirmek:

• 1) Çalışmanın ya da sistematik değerlendirmenin sonuçları geçerli mi?
• 2) Sonuçlar nelerdir? (örneğin; sonuçlar anlamlı ve güvenilir mi? Aynı sonuçlar elde edilebilir mi?
• 3) Sonuçlar hasta/çalışma grubu ile klinik olarak ilişkili mi? Kanıta dayalı uygulama sürecinin üçüncü adımında amaç, araştırmanın uygulamaya aktarılabilirliğinin belirlenmesidir.

Adım 4:

Kanıtın yeterliliğine karar vermek: Elde edilen kanıtın kullanıma aktarılması yani kanıtın hasta bakımında yer almasına ilişkin klinik kararın verilmesi amaçlanır.

Adım 5:

Kanıt uygulandıktan sonra sonucunu değerlendirmek: Son olarak bu aşamada klinisyenler tarafından kanıtların uygulamaya aktarılmasından elde edilen sonuçlar değerlendirilir. Ayrıca kanıta dayalı uygulama sonuçları diğer meslektaşlar ve multidisipliner mesleklerle paylaşılmayı hedeflemelidir.

Sonuç olarak Hemşirelerin araştırma kullanımı ve kanıta dayalı uygulamalara katılma oranlarının arttırılması için bazı stratejilerin belirlenmesine değinmek uygun olacaktır.

• Kanıta dayalı uygulamalara katılmaya, değişime/yeniliğe istekli olmak,
• Bilimsel toplantılara ve konferanslara katılma, mesleki yayınları izleme ve makale okumaya zaman ayırmak,
• Literatür inceleme, araştırma yapma ve yayımlama konusunda bilgi ve beceriyi artırmak,
• Bilimsel araştırmaları eleştirel olarak değerlendirebilme becerisinin geliştirilmesi,
• Hemşirelik uygulamalarının bilimsel bilgiye dayandırılma kültürünün oluşturulması,
• Kanıta dayalı uygulama projelerine katılmak ya da aktif rol almak,
• Kurumun ve hemşire yöneticilerin desteğini sağlamak, araştırmacı klinisyenler ile akademisyen hemşireler ile işbirliği yapmak,
• Klinisyen hemşirelerle yönetici hemşirelerin birlikte çalışmasını sağlayarak araştırma sorularını belirlemek,
• Hastane tabanlı kalite geliştirme girişimleri için Nursing Database of Nursing Quality Index (NDNQI), sağlık bakım kalite verilerini kullanmak,
• Hemşirelik okullarındaki müfredatta araştırma yöntemleri ve kanıta dayalı uygulamalar kavramlarına yer vermek.

Kaynaklar

• 1. Seçginli S. Hemşirelikte Araştırma Kullanımı ve Kanıta Dayalı Uygulamalar. İçinde Hemşirelikte Araştırma. Erdoğan S, Nahcivan N, Esin MN, (Eds), İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri: 2014, s.333-358.
• 2. Karagözoğlu Ş. Bilim, Bilimsel Araştırma Süreci ve Hemşirelik. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006:64–71[Elektronik Dergi] http://hacettepehemsirelikdergisi.org/pdf/pdf_HHD_32.pdf Erişim Tarihi: 10 Temmuz 2017.
• 3. Rojjanasrirat W, Rice J. Evidence-based practice knowledge, attitudes, and practice of online graduate nursing students. Nurse Education Today 2017; (53): 48-53.
• 4. Keiba CN, Cailorb SM, Kiersmac ME, Chend MH. Changes in nursing students’ perceptions of research and evidence-based practice after completing a research course. Nurse Education Today 2017; (54):37-43.
• 5. Kocaman G. Hemşirelikte kanıta dayalı uygulama. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2003; (2):61-69.
• 6. Melanie Atkinson M, Turkel M, Cashy J. Overcoming Barriers to Research in a Magnet Community Hospital. Journal of Nursing Care Quality 2008; (4):362-368.
• 7. Hweidi IM, Tawalbeh LI, Al-hassan MA, Alayadeh RM, Al-Smadi AM. Research Use of Nurses Working in the Critical Care Units: Barriers and Facilitators. Dimensions of Critical Care Nursing 2017; 36(4):226-233.
• 8. Özsoy A.S, Göl İ.Hemşirelikte Araştırma Kullanım Modelleri ve Bu Modellerin Kullanıldığı Araştırma Örnekleri. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi 2016; (8):162-185.
• 9. Henneman EA. Recognizing the Ordinary as Extraordinary: Insight into the “Way We Work” to Improve Patient Safety Outcomes. American Journal Of Critical Care 2017; 26(4):272-277.
• 10. Carthon J. MB, Holland S, Gamble K, Rothwell H, Pancir D, Ballinghoff J, Aiken L. Increasing Research Capacity in a Safety Net Setting Through an Academic Clinical Partnership. The Journal of Nursing Administration 2017; 47(6):350-355.

Uzm. Özge Eraslan

Acıbadem Sağlık Grubu

Eğitim ve Gelişim Sorumlu Hemşiresi