Yunanca kökenli bir kelime olan probiyotik “yaşam için”, “başka organizmaların büyümesini uyaran organizma salgısı” ya da “mikrobik dengeyi bağırsaklarda sağlayan organizmalar” anlamına gelmektedir. Günümüzde “mikroflorayı değiştirerek kullananın sağlığı üzerinde yararlı etkisi görülen canlı, belirli mikroorganizmaları yeterli sayıda içeren ürün” olarak tanımlanır. Eksiden beri kullanılmakta olan bu ürünlerin serüveni peki nasıl olmuştur? Yoğurt ve kefir gibi mayalandırılmış süt ürünlerinin sağlık üzerindeki olumlu etkisi bilinen bir gerçektir. Tevrat’a göre Hz. İbrahim’in ekşi süt içmesi ile uzun bir ömre sahip olduğu söylenir. Eski Romalılar bağırsak enfeksiyonları durumunda mayalanmış süt içiyorlardı. Hem beslenme hem de tedavi amaçlı Türklerin de yoğurt, kımız ve kefir tükettiği bilinir. Bu mucize ürünü tüketmekte hiç de haksız sayılmazlar. Örneğin probiyotikler farklı organizmaların farklı biçimde ve farklı yerlerde yerleşmelerine göre değişik etkiler gösterebilir. İyi nitelikli bir probiyotik bakteri yeterli sayıda bulunmalı, canlı olarak faaliyet göstermeli, depolama koşullarına dayanıklı olmalı, ürünleri tat ve lezzet açısından olumsuz yönde etkilememeli ve bağırsak mukoza hücrelerine yerleşerek çoğalabilmelidir.
Probiyotiklerin Sağlık Üzerine Etkisi
Birtakım probiyotiklerin bağırsak enfeksiyonları ile alerjik etkileri azalttığı, kabızlık ve irritable bağırsak sendromuna iyi geldiği keşfedilmiştir. Kanser riskini azaltır, serum kolesterol düzeyini düşürür, kalsiyum biyoyararlılığını arttırarak kemik sağlığını korur. Bağırsak florasını geliştirerek kişinin sağlığına katkı sağlar.
Oral yoldan alınan probiyotikler sindirim sisteminde çeşitli etkiler gösterebilir. Bazıları midede hızla parçalanır. Bazılarının midede sindirimi olmazken safra etkisi ile yapıları bozulabilir. Bazı probiyotikler normal flora tarafından parçalanır. Bazı probiyokler ise tüm kanal boyunca fonksiyonunu sürdürebilir.
Probiyotik ürünler piyasada hangi şekillerde bulunur?
- Fermente süt ve ürünlerinde kültür veya ilave edilmiş şekilde (yoğurt, süt, peynir, ayran, tereyağı)
- Bebek süt ve mamalarında
- Dondurmada
- Toz formunda kaşelerde
- İlave edilen meyve sularında
- İlaç kapsüllerinde bulunabilir.
İshalin Eşlik Ettiği Hastalıklarda Kullanımı
İnce ve kalın bağırsaklarda zararlı bakteri ve virüslerin aşırı düzeyde çoğalması sonucu diyare (ishal) gelişir. Vücuttan aşırı su ve elektrolit kaybına neden olur. Bu durum özellikle küçük çocuklarda görüldüğünde ciddi patolojik problemlere sebebiyet verebilmektedir. Önlenme ve tedavi noktasında probiyotik kullanımı önemlidir. Nedeni bilinmeyen ishallerde düzeltici etkisi vardır. Rota virüs gibi viral sebepli diyareden korunmada fayda sağlar. Antibiyotik kullanımı sonucu gelişen ishali kontrol altına almada yoğurtta bulunan probiyotikler olumlu etki gösterir. Yoğurt, ishalin iyileştirilmesinde önemli etkisi olan bir besindir.
Allerjik Hastalıklarda Kullanımı
Alerjik hastalıklar kapsamında atopik egzama, alerjik rinit ve astım sayılabilmektedir. Genetik yatkınlık ya da çevresel faktörler bu hastalıkların oluşmasında etkili olabilmektedir. Özellikle prematüre, ya da sezaryenle doğan bebeklerde ya da küçük çocuklarda sık görülebilir. Bu sebeple gebelik döneminde kadınlara probiyotik kullanımı önerildiği taktirde egzama gelişme riski %50 oranında azalma göstermiştir. Probiyotik kullanımına emziklilik döneminde devam edilirse bireylerin çocuklarında alerjik durumlara ve enfeksiyon hastalıklarına karşı bağışıklık sağlanmış olur.
Kalın Bağırsak Kanserini Önlemede Etkisi
Kanser oluşumunda genetik ve çevresel faktörler rol oynar. Deney hayvanlarında probiyotik kullanımının kanseri önlemede etkili olduğu ortaya konmuşken insanlardaki etkisini belirlemede daha fazla araştırma yapmaya gereksinim vardır. Kolondaki mutajenleri hapsederek gaita ile dışarı atılmasına yardımcı olur. Bağırsak hücrelerine olumlu etkisi geliştiği için kanser gelişimine neden olabilecek bakteri enzim aktivitelerini önemli ölçüde düşürmektedir. Bazı bilimsel çalışmalarda fermente süt ürünlerini düzenli olarak tüketenlerde kalın bağırsak kanser riskinin azaldığı ifade edilmiştir.
İmmün Sistem Üzerine Etkisi
Öncelikle sindirim sistemimiz çeşitli besinlerden gelen mikroorganizmalarla mücadelede önemli etkiye sahiptir. Bunlardan başında; tükürük, mide asidi, epitel hücreler tarafından salgılanan mukoz, ince bağırsak tarafından protein sindiriminde etkili olan enzimler ve bağırsak mikroflorası sayılabilir. Sindirim sisteminde zararlı faktörlere karşı korunma sağlamada yardımcıdır. Besin alerjisinin ve iltihabi rahatsızlıkların giderilmesinde etkilidir.
Yaşlı Bireyler Probiyotikleri Kullanmalı Mı?
Günümüzde dünya nüfusunun dörtte biri yaşlı bireylerde oluşmakta iken birçok hastalık için risk faktörü niteliğinde olmaktadır. Yaşlanmayla birlikte sindirim sisteminde yavaşlama, bağışıklık yanıtında azalma gözlemlenir. Probiyotik içeren fermente süt ürünleri kullanıldığında bozulan bağırsak florası düzelir. Probiyotik yoğurtlar laktoz, protein, yağ, folik asit, B vitamini, kalsiyum ve fosfordan zengindir. Osteoporoza karşı mücadelede ve uyku probleminin giderilmesinde etkili olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.
Normal Yoğurt Probiyotik Ürün Müdür?
Normal yoğurt birtakım bakteri kültürü ile yapılır. Ancak mide asidine, safraya, pankreas enzimlerine ve lizozime dayanıksız olduklarından canlı olarak kalamazlar, bağırsaklarda geçici de olsa kolonize olmaları güçtür. Bu sebeple gerçek probiyotik bakteri olarak kabul edilmezler. Normal yoğurt doğal olarak bu etkiyi göstermediği için yoğurt üretiminde değişikliğe gidilmiş ve laktik asit bakterileri kullanılmaya başlanmıştır. Bu ekleme sayesinde probiyotik ürün sınıfına dâhil edilebilmektedir.
Kefir Probiyotik Ürün Müdür?
Kefir; inek, keçi ve koyun sütünden elde edilen fermente süt ürünüdür. Kuzey Kafkaslıların yöresel içeceğidir. Özellikle Rusya, birkaç Asya ülkesi, Polonya, Macaristan, İsveç ve Almanya’da üretimi yapılmaktadır. Kefir daneleri içinde birlikte yaşayan mikroorganizmaların sütü mayalandırması ile gerçekleşir. Bunların içinde laktozu fermente eden laktik asit bakterileri ve laktozu fermente edemeyen mayalar yer alır. Üretim sonunda canlı organizma bulunması zorunlu olduğundan probiyotik ürün sınıflamasına dâhil edilir.
Kımız Probiyotik Ürün Müdür?
Kımız, kısrak sütünün fermente edilmesi ile yapılan bir süt ürünüdür. Atalarımızdan beri süregelen bir Türk geleneğidir. Düşük oranda alkol içerdiğinden gevşeme ve iyilik hali sağlar. 19. Yüzyıl sonlarına doğru tedavi etmede kullanılma amacıyla çeşitli sağlık merkezleri kurulmuştur. Tüberküloz ve gastrointestinal hastalıkları gidermede tedavi amaçlı kullanılmıştır. Şu anda üretimi ve tüketimi Türkçe konuşan ülkelerde ve Rusya’da yapılmaktadır.
Probiyotik Ürünler İlaç Mıdır?
Eskiden beri birçok rahatsızlığı gidermede kullanılan bu ürünleri ilaç olarak tanımlamak aslında doğru değildir. Hastalıkları önleyici, tedavi ya da rehabilite edici ürünler olarak piyasaya sunmak ve reklamını yapmak da yanlıştır. Besindir ancak ilaç değillerdir. Takviye edici gıda olarak algılamak daha doğru olacaktır. Kesin bilgiler sunmada daha fazla araştırma çalışmaları yapılması gerekmektedir.
Sağlıklı Günler Dilerim..
