İntravenöz uygulama sırasında bir ilacın istemsiz olarak perivasküler(damar çevresi) ve subkütan dokuya verilmesi ya da sızmasına “ kemoterapide ekstravazasyon ” denir. Kemoterapi tedavisinde kullanılan vezikan ilaçlar (doku hasarına zarar veren ajan) damar dışına sızdıklarında ağrı, kızarıklık ve şişlik ortaya çıkar. Birkaç gün içerisinde de lokal nekroz ve ülser gelişebilir.
Ekstravazasyon, kemoterapi tedavisinde sık görülen bir komplikasyondur. Ekstravazasyon, ilerleyen dönemlerde bül oluşumu ve/veya doku zedelenmesine neden olabilir. Bu yüzden uygulama yapan hemşirenin vezikan ilaçları, neden olabilecek risk faktörlerini, alınabilecek önlemleri bilmesi ve bu konuda hasta ve yakınlarına eğitim vermesi gerekir.
Kemoterapide Ekstravazasyon Belirtileri
- Enjeksiyon yerinde ağrı, yanma ya da batma
- Fizik muayenede şişlik, kızarıklık ve duyarlılık
- Ülserler (Ülser, genellikle 1-2 hafta kadar devam edip daha sonra siyah bir skar halinde iyileşir)
- Doku hasarı
Kemoterapide Ekstrazasyona Neden Olabilecek Risk Faktörleri
- Hastaya ait kişisel özellikler
- Çocuk ya da yaşlı hasta
- Hastanın damarının özellikleri (küçük çaplı venler)
- Psikolojik etmenler
- Ekstremitede ödem olması
- Uygulamaya yönelik faktörler
- Kateterin damarı travmatize ederek yerleştirilmesi
- Damar içindeki kateterin yanlışlıkla oynatılması
- Uygulama yapan kişinin eğitim ve deneyim yetersizliği
- İlaçlarla ilgili faktörler
- İlaçların vezikan potansiyelleri
- İlaçların konsantrasyonu
Kemoterapide Ekstravazasyonu Önlemek İçin Alınabilecek Önlemler
- Uygulamalar deneyimli kişiler tarafından yapılmalı
- Uygulamalarda acele edilmemeli
- Ekstravazasyon konusunda hasta ve yakınları bilgilendirilmeli
- İlaç uygulanırken hastaya doğru pozisyon verilmeli
- Eklemler, hayati sinirlerin yakınına ilaç vermekten kaçınmalı
- Alt ekstremiteye mecbur kalınmadıkça kemoterapi uygulamamalı.(flebit,hareket kısıtlılığı olabilir)
- Damar yolu açarken distalden proksimale doğru (ekstremitenin aşağısından yukarısına doğru) yol izlemeli
- Kateter bölgesini gözlemlemek amacıyla şeffaf bant kullanılmalı
- Ekstremiteyi aşağı sarkıtma, eli yumruk şeklinde açıp kapama gibi işlemler giriş işlemini kolaylaştırmak için yapılacak uygulamalardır.
- Damar girişimi yapan ile ilaç uygulayan ve takip eden kişinin aynı olmalı
- Uygulama yapacak olan personellere hizmet içi eğitim yapılmalı.
- İlaç uygulamadan önce, damar yolu kontrol edilmeli.
- İlaç uygulama sırasında basınç yapılmamalı.
- Ekstravazasyon durumlarında kullanılacak tedavi malzemeleri, kolay ulaşılabilecek şekilde, eksiksiz olarak hazır bulundurulmalı
- Ekstravazasyon geliştiğinde özel formlarla durum kaydedilmeli
- Hastanın düzenli ve planlı olarak yakından izlenmesi önemlidir.
Kemoterapide Ekstravazasyon ve Hemşirelik Girişimleri
- İnfüzyon hemen durdurulur.
- Kanülün girişine enjektör takılarak ilaç aspire edilir, ardından antidot verilebilir.
- Hekim durumdan haberdar edilir.
- Bölgeye asla alkol uygulanmaz.
- Bölgeye basınç uygulamaktan kaçınılır.
- Ekstremite yaklaşık 48 saat boyunca kalp hizasından yukarıda tutulur.
- İlk 24 saat hasta yakından takip edilir.
- Enfeksiyondan korumak için bölge bası uygulanmadan, hafifçe kapatılabilir.
- Sıcak ya da soğuk uygulama yapılır.
( Sıcak uygulama ile; ilacın emilimi ve dolaşıma kayılması sağlanır. 2-3 satte bir 15 dakika kadar uygulanır. Soğuk uygulama ile; hücre hasarı önlenir. Sürekli uygulanması doku nekrozuna nede olabileceği için aralıklı uygulanır.)
- Ekstravazasyon ile ilgili bilgiler kaydedilir.
- Aile ve hastaya durum hakkında bilgi verilir, önerilerde bulunulur.
Büşra Yağcı
