Hamilelik dönemi bazı şikayetler, önceden mevcut olan hastalıklar veya hamilelikte oluşan sorunlar nedeniyle farklı ilaçların kullanıldığı bir dönemdir. Elbette gebelik döneminde de tıbbi durumlardan dolayı gerek duyulduğunda ilaçlar kullanılmalıdır. Gebenin şikayetleri şiddetli olduğunda tedavi olanaklarından gebe olduğu için mahrum bırakılmayacaktır. Fakat hamilelikte ilaç kullanımı nda dikkat edilmesi gereken kurallar vardır. Gebelikte ilaç kullanımında bu kurallar göz ardı edilmediği sürece kullanılan ilaçların bebek ve gebelik açısından istenmeyen durum oluşturması beklenmez.
Gebelikte ilaç kullanımında uyulması gereken kurallardan en önemlisi tıbbi durum gerektirmedikçe ilaç kullanılmamalı ve kullanılacaksa da mutlaka hekim tavsiyesi ile kullanmalıdır. Hamilelikte kullanıma uygun çoğu tıbbi durum için ilaç vardır.
Son adetten sonra 31 ile 71 gün arası organ oluşum dönemidir. Teratojen dönem olarak adlandırılan bu dönemde bebeğin etkilendiği olumsuz durumlar anomali ile sonlanabilir. Acil olmadığı, çok gerekli olmadığı sürece bu süreçte ilaç kullanılmamalıdır.
Döllenme sonrası ‘ya hep ya hiç’ dönemi olarak adlandırılan ilk 2 haftada ya embriyo ilaçtan hiç etkilenmez ya da ilaç abortusa (düşüğe) sebep olur. Bu 2 hafta sonrasında ilaçlara maruz kalınması anomalilere sebep olabilir. Döllenme sonrası 2-8 hafta arası (embriyonik dönem) malformasyonlar (sakatlıklar) bakımından en riskli dönemdir. Fetal dönemde de (son adetten 10 hafta sonrası) ilaçlara maruz kalınması anomalilere neden olabilir.
Gebelikte ilaç kategorileri
Hamilelikte kullanıldıklarında gösterdikleri fayda zarar oranına göre ilaçlar kategorilere ayrılırlar. Mesela A kategorisindeki bir ilaç hamilelikte zararı olmaksızın rahatlıkla kullanılabilir. B kategorisindeki ilaçlar da çoğunlukla rahatlıkla kullanılabilir fakat C kategorisi ilaçları hastalığın ve hamileliğin durumuna göre beklenen yarar olası zarardan fazlaysa ve ilaç kesinlikle gerekli ise kullanılır. D ve X kategori ilaçları zaten yaşamsal bir durum olmadıkça kullanılmazlar. Hamilelikte vitaminler dahi olsa ne tür ilaç olursa olsun kesinlikle hekime danışmadan kullanılmamalıdır. Çünkü her hastalıkta ve her hamilelikte durum farklı olabilir. Bir ilaç hamilelerden birine yararlı olurken diğerine zarar verebilir.
A kategorisi ilaçlar: İnsanlarda yapılan çalışmalarda fetusa kullanılan ilacın herhangi bir zarar vermediği tespit edilmiştir.
B kategorisi ilaçlar: Hayvanlarda yapılan çalışmalarda fetus açısından risk yoktur fakat insanlarda çalışma yapılmamıştır ya da hayvanlarda olumsuz sonuç tespit edilirken insanlarda yapılan araştırmalarda risk bulunmamıştır.
C kategorisi ilaçlar: Hayvan deneylerinde olumsuz bir durum saptanmamıştır fakat insanlarda çalışma yapılmamıştır.
D kategorisi ilaçlar: Gebenin yaşamını riske eden bazı hallerde kontrollü olarak kullanılabilir fakat insanlarda fetusa zararlı etki riski vardır.
X kategorisi ilaçlar: İlacın kullanımındaki risk faydasından daha fazladır. Fetal risk son derece fazladır.
Hamilelikte antibiyotik kullanımı
Hamilelikte antibiyotiklerin kullanıldığı gebelik haftası, hangi sebeple alındığı ve alınma miktarı en önemli kriterlerdir. Hamilelikte kullanılan en güvenli antibiyotikler penisilin, eritromisin ve sefalosporindir. Vitaminlerin emilimleri bazı antibiyotiklerin kullanımında bozulduğu için gebeye bu vitaminlerin takviyesinin yapılması gerekir. Antibiyotik seçimi ve dozuna gebeliği izleyen hekim karar vermelidir.
Hamilelikte ağrı kesici kullanımı
Hamilelikte bazen baş ağrısı, bel ağrısı, migren, travma, diş ağrısı veya ameliyat gibi nedenlerle ağrı kesici ilaç kullanılması gerekebilir. Ağrı kesiciler ‘masum’ ve ‘basit’ ilaçlar değillerdir. Ağrı kesiciler de diğer ilaçlar gibi anne ve bebek üzerinde çeşitli etkilere sebep olabilecek maddeler içerdiğinden özellikle hamileliğin ilk 3 ayında ağrı kesici ve ateş düşürücü (parasetamol, aspirin vb.) ilaçların kullanımından kaçınılmalıdır.
Hamilelikte en zararsız ağrı kesiciler parasetamol veya asetominofen türevi ilaçlardır (parol, minoset, vermidon, tamol) . Fakat bu ilaçlar hekim denetimi dışında kullanılmamalıdır.
Gebelikte kullanılan vitaminler
Folik asit hamilelikte kullanımı mutlaka gerekli olan vitamindir. Hatta gebelik oluşmadan önce kullanılmaya başlanması faydalı olduğundan gebelik planlayan kadınlar gebe kalmadan folik asit kullanmaya başlamalıdırlar. Folik asit haricindeki vitaminler hamilelikte kullanımı şart olmayan ilaçlardır.
Hamilelikte magnezyum kullanımı şart değildir fakat gebelikte magnezyum kullanılmasında bir sakınca yoktur. Aynı şekilde kalsiyum kullanımı da gebelikte şart değildir fakat kullanımının sakıncası yoktur.
Hamilelikte progesteron kullanımı da rutin olarak her gebede kullanılması önerilen ilaçlar değillerdir. Fakat düşük tehlikesi, kanama gibi hekimin uygun gördüğü durumlarda progesteron hormonu içeren ilaçlar kullanılır.
Mercan Bozkurt
