Büyüme, gelişme, yaşamı sürdürme ve sağlığımızı korumak için besinlerin kullanılması beslenme olarak tanımlanmaktadır. İnsan gereksinimlerinin ve yaşam aktivitelerinin başında gelir. Örneğin barınma olanakları ya da giyinme ve korunma gereksinimleri olmadan yaşam bir süre devam edebilir ancak beslenme eylemi olmadan yaşamı devam ettirebilmek mümkün değildir.
İnsan sağlığı beslenme, genetik, iklim ve çevre koşulları gibi çeşitli etkene bağlı olarak değişebilmekte iken bedenen, ruhen ve sosyal açıdan iyi bir vücut yapısı ve bu yapının bozulmadan uzun bir şekilde korunması gerekmektedir.
Toplumun sağlık göstergeleri arasında ilk sırada tüketilen besinlerin yeterli ve dengeli olup olmadığı yer almaktadır. Yapılan araştırmalarda yetersiz beslenen toplumlarda çocuk ölüm hızının yeterli beslenen toplumlardan 10 kat daha yüksek olduğu kanıtlanmıştır. Büyüme ve zekâ gelişimi de ek olarak geri kalmaktadır. Dengesiz ve yetersiz diyetle vücut yapısı arasındaki ilişki yapılan araştırmalarla da doğrulanmıştır. Büyüme çağındaki çocuklar, gebe ve emzikliler, yaşlılar ve güç koşullarda çalışan işçiler bu anlamda öncelik verilmesi gereken grup olmalıdır. Çocuklarda raşitizm, kadınlarda osteomalasia yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu görülen önemli hastalıklardır. Kronik ishaller de yetersiz besin alımına sebep olabilmektedir. Toplumumuzda sık görülebilen dengesiz beslenme hastalıkları arasında A vitamin eksikliğine bağlı göz ve deri bozuklukları, Birtakım B vitamini yetersizliğine bağlı deri bozuklukları, demir, B ve C vitamini yetersizliğine bağlı anemiler gösterilebilir. Vücut sistemlerinde anormallikler fark edildiği vakit mutlaka doktor muayenesi için gidilmeli, diyetisyen kontrolünde verilen beslenme programına uyulmalıdır.
İçindekiler
Yeterli, Dengeli ve Sağlıklı Beslenme
Yeterli Beslenme: Bedenin ihtiyacı olan enerji, besin öğeleri ve diğer biyoaktif maddeleri yeteri kadar almaktır.
Dengeli Beslenme: Besin öğelerinin birbirine göre ve öğünlerde dengeli olarak tüketilmesidir.
Sağlıklı Beslenme: Besinleri üretim, saklama, hazırlama ve pişirme aşamalarında sağlık için zararlı hale gelebileceği bilinciyle besinleri uygun şekilde seçme ve uygun yöntemlerle hazırlanılarak tüketilmesi ifadesini içerir.
Sağlık Bakanlığının Önerdiği Sağlıklı Yemek Tabağı
Toplumda Görülen Beslenme Sorunlarının Nedenleri
- Besinlerin üretimi, dağıtımı ve üretim teknolojisi konusunda yetersizlikler,
- Satın alma gücünün dengesizliği,
- Kültürel etmenler,
- Eğitim yetersizlikleri,
- Kalabalık aile ortamları,
- Çevre koşullarının sağlık için elverişli olmaması sayılabilmektedir.
İnsan Vücudunun Yapısı ve Diyetteki Besin Öğeleri Gereksinimi
Vücudumuz besinlerin de bileşiminde bulunan su, protein, lipit(yağ), mineraller ve diğer yapılardan oluşmaktadır. Yetişkin insan vücudunda ortalama olarak %59 su, %18 lipit, %18 protein, %4.3 mineraller ve %0.7 oranında karbonhidrat, vitamin, nükleik asit ve hormonlar gibi öğeler bulunmaktadır. Gereksinimler dâhilinde vücudumuza aldığımız besin öğelerinin gerçekleştiği kimyasal değişimlere metabolizma denilir. Metabolizma olayları durduğu zaman hücre canlılığını yitirmektedir. Dolayısı ile metabolizmam hızlı ya da yavaş çalışıyor gibi cümleleri kullanmak yanlış bir ifadedir. Metabolizma olayı devam ettiği müddetçe hücre ve vücut canlıdır. Yediğimiz besinlerle vücudumuza aldığımız besin öğelerine bir göz atalım
Karbonhidratlar
Vücuda enerji sağlarlar. Besinlerde bulunma miktarı diğerlerine oranla daha fazladır. Sadece insan beslenmesinde değil hayvanların beslenmesinde de büyük öneme sahiptir. Günde alınacak en az 50 gram karbonhidrat, vücudun ketozise girmesini önler. Normal diyette yetişkinlerde günlük gereksinmenin %55-60 karbonhidratlardan gelmelidir. Çeşitli hastalık durumu varlığında ya da özel kısıtlama gerekecek bireylerde bu oran değişmektedir. Planlanacak beslenme programı kişinin genel sağlık durumuna paralel olarak düzenlenmelidir.
Proteinler
Büyüme ve gelişmede proteinlerin etkisi tartışılmazdır. Vücudumuz protein üretemediği için yediğimiz besinlerle almak durumundayız. Yiyeceklerle aldığım ve vücuttan attığımız azot miktarı eşit olursa azot dengesi haliyle de protein dengesi sağlanmış demektir. Sağlıklı bir insan için önerilen protein gereksinimi %12-15 oranında olmalıdır. Gebelik ve emziklilik, yanıklar, ameliyat sonrası dönem, çeşitli enfeksiyon hastalıkları ve büyümesi geri kalan çocuklar için gereksinim daha fazla olmaktadır.
Yağlar
Vücudumuza en çok enerji veren besin öğesidir. 1 gram yağda 9 kalori enerji bulunmaktadır. Organlarımızı çevreleyerek dış etkenlerden korur. Isı kaybımızı önleyerek vücut ısısının dengede kalmasına yardımcı olur. Midenin boşalmasını yavaşlatır, tokluk hissi sağlar. Yemeklerimize hoş tat ve akıcılık sağlar. Diyette bulunma oranı %25-30 olmalıdır. Diyette yağ oranı çeşitli durumlara göre ayarlanabilmekle birlikte miktarının %30’u geçmemesi önerilir.
Su
İnsan yaşamı için oksijenden sonra gelen en önemli öğedir. Besinsiz bir süre yaşanabilmekte iken susuz sadece birkaç gün yaşanabilir. Vücut suyumuzun %10’unu yitirdiğimizde yaşamımız tehlikeye girer. %20 oranında azalması durumu ise ölümle sonuçlanabilmektedir. Yetişkin insan vücudunun ortalama %59’u sudan oluşur.
Mineraller
İnsan vücudunun %4-5 ini oluşturmaktadır. Çeşitli organların içinde bulunur. Vücut çalışmasında önemli rolleri vardır. Kemik ve diş gibi sert yapıların doğal yapıtaşıdır. Hücre çalışması, büyüme ve gelişme için elzem öğelerdir.
Vitaminler
Diğer besin öğelerinden ayrı yapıda olmakla beraber normal büyüme ve gelişmenin sürdürülebilmesi için gerekli organik öğelerdir. Bitkiler vitaminleri kendileri sentezleyebilirken hayvanlar ve insanlar besinlerle almak zorundadır. Sindirim sistemi ve sinir sisteminin normal fonksiyon görebilmesi, alınan besinlerin elverişli bir şekilde kullanılabilmesi ve vücut direnci gelişebilmesi bakımından önemlidir.
